Κάθε Παρασκευή κατά τις πρώτες πέντε εβδομάδες της περιόδου της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, ακούγονται σε όλες τις ενορίες της χώρας μας οι Χαιρετισμοί της Θεοτόκου, γνωστοί σε πολύ κόσμο και ως Ακάθιστος Ύμνος. Πλήθος κόσμου γεμίζει τις εκκλησιές, τιμώντας την αγαπημένη μας Παναγιά. Τι γνωρίζουμε όμως για τη συγκεκριμένη ακολουθία; Με την παρούσα ανάρτηση επιχειρούμε να δώσουμε στον αναγνώστη μία βασική γνώση για τα ιστορικά γεγονότα τα οποία οδήγησαν τους προγόνους μας να καθιερώσουν αυτήν την παράδοση που έχει ηλικία περίπου 1400 χρόνια και απαράμμιλη αξία από καλλιτεχνική και γλωσσική άποψη. Παράλληλα μέσα από τις παραπομπές, προσπαθούμε να οδηγήσουμε τον αναγνώστη σε περαιτέρω εμβάθυνση τόσο στο ιστορικό, όσο και στο θρησκευτικό και καλλιτεχνικό κομμάτι.
Είτε κάποιος έχει θρησκευτικές ανησυχίες, είτε όχι, πιστεύουμε ότι αξίζει τον κόπο να ενημερωθεί.
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ...
Σχεδόν μόλις μπήκε ο 7ος αιώνας και επί Αυτοκράτορος Ηρακλείου ο βασιλιάς Χοσρόης Β΄ στην Περσία αποφάσισε να ανοίξει δρόμο προς τη Μεσόγειο και προς τον Εύξεινο Πόντο. Το δρόμο αυτό τον έκλεινε το Βυζαντινό Κράτος. Ο Πέρσης βασιλιάς νόμιζε ότι ήταν κατάλληλη ευκαιρία – είχε πληροφορίες ότι πολλές μεγάλες πόλεις της Συρίας, της Παλαιστίνης και σχεδόν όλη η Αίγυπτος βρίσκονταν σε εμφύλιο πόλεμο εξ αιτίας των αιρέσεων (μονοφυσίτες και Νεστοριανοί εναντίον Ορθοδόξων).
Ο Χοσρόης Β΄για να αιφνιδιάσει τους Βυζαντινούς έδρασε αστραπιαία. Χώρισε το στρατό του σε τρία τμήματα. Το πρώτο, αφού κατέλαβε την Ταρσό της Κιλικίας στράφηκε προς την Κεντρική Μικρά Ασία και παρακάμπτοντας το Δορύλαιο της Φρυγίας έφθασε το Μάιο του 626 στη Χαλκηδόνα και τη Χρυσούπολη στο Βόσπορο. Το δεύτερο τμήμα μέσω της Αρμενίας και των Ποντιακών Ορέων έφθασε στα παράλια του Πόντου μέχρι τους πρόποδες του Καυκάσου. Το τρίτο τμήμα του Περσικου στρατού, αφού υπέταξε τη Συρία και την Παλαιστίνη έφθασε μέχρι τις εκβολές του Νείλου. Μ' αυτό τον τρόπο απείλησε τα μεγαλύτερα - εμπορικά και στρατηγικά - κέντρα: Την Αντιόχεια, την Αλεξάνδρεια, την Τραπεζούντα και την ίδια την Κωνσταντινούπολη.
Δεν ήταν λίγες οι βυζαντινές πόλεις που παραδόθηκαν αμαχητί – επειδή η πλειονότητα των κατοίκων ήταν Νεστοριανοί αλλά και για να απαλλαγούν από τη βαριά φορολογία των Βυζαντινών. Ο Χοσρόης για να πάρει με το μέρος του τους «αιρετικούς – Νεστοριανούς» της Συρίας αναγνώρισε το Νεστοριανισμό ως «μια από τις επίσημες θρησκείες της Περσίας».
Στην Άλωση της Παλαιστίνης το 614 αναφέρονται από τους χρονογράφους φρικτά πολεμικά εγκλήματα που διέπραξαν οι Πέρσες στρατηγοί. Αυτόπτης μάρτυρας αναφέρει ότι έγινε μεγάλη σφαγή (σκοτώθηκαν 66.500 χριστιανοί) και αιχμαλωτίστηκαν 35.000. Ο Ναός της Αναστάσεως πυρπολείται μαζί με όλες τις εκκλησίες και τα μοναστήρια της πόλης και ο Τίμιος Σταυρός μεταφέρεται στην πρωτεύουσα του περσικού κράτους μαζί με πλήθος αιχμαλώτων, μεταξύ των οποίων ήταν και ο πατριάρχης Ζαχαρίας.
Το επόμενο βήμα του Χοσρόη Β΄ ήταν να πείσει τους Αβάρους στους πρόποδες του Καυκάσου και στα βόρεια παράλια του Ευξείνου Πόντου να καταπατήσουν τη Συνθήκη που είχαν υπογράψει με τον Ηράκλειο και να αποκλείσουν τα Βόσπορο και τα Στενά της Προποντίδας. Έτσι πολύ γρήγορα η Κωνσταντινούπολη θα έπεφτε στα χέρια των Περσών. Οι Άβαροι όμως αποδείχθηκαν όχι μόνο ανάξιοι σύμμαχοι αλλά και άπειροι και ανίκανοι σε ναυμαχίες. Υπέπεσαν σε πολλά λάθη, έπαθαν πανωλεθρία και μετά από μια μικρή θαλασσοταραχή που τους πανικόβαλε, εγκατέλειψαν τους Πέρσες και αποσύρθηκαν στις Ρωσικές στέπες.
Αν το σχέδιο του Χοσρόη Β΄ πετύχαινε, η βυζαντινή κρατική μηχανή δεν θα προλάβαινε να αντιδράσει. Η Αυτοκρατορία θα κατέρρεε, η Κωνσταντινούπολη θα παραδιδόταν στους Πέρσες. Και το μέλλον των Ελλήνων θα ήταν αβέβαιο. Είναι γνωστό ότι το 635, το Περσικό Κράτος κατέρρευσε κάτω από την πίεση των Αράβων. Αν η Κωνσταντινούπολη τότε βρισκόταν σε Περσικά χέρια, η κατάρρευση των Περσών θα συμπαρέσυρε όλη την Ελληνική Ανατολή με απρόβλεπτες συνέπειες - ίσως και για την Ευρώπη που εκείνη την εποχή βρισκόταν σε παρακμή .
Όμως η ήττα του Χοσρόη Β΄ και η αποτυχία του σχεδίου του οφείλεται και σε ένα άλλο γεγονός : Ο αυτοκράτωρ Ηράκλειος σε μια κίνηση αντιπερισπασμού, αντί να γυρίσει και να προστατεύσει την Κωνσταντινούπολη, συνέχισε το δρόμο του προς τα Περσικά Σύνορα και κτύπησε την Κτησιφώντα την πρωτεύουσα της Περσίας – τη στιγμή που σχεδόν κανείς δεν βρισκόταν να του αντισταθεί. Οι επιτυχίες του Ηρακλείου εξυμνήθηκαν από τους σύγχρονους χρονογράφους και καλλιτέχνες.
Το "ΠΑΣΑΛΙΟ ΧΡΟΝΙΚΟ", ο Γεώργιος Πισίδης αλλά και αργότερα μεγάλοι χρονογράφοι τιμούν τον Ηράκλειο ως "Θεόσταλτο Σωτήρα του Βυζαντινού Κράτους". Ο αργυρός δίσκος που βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης ο Ηράκλειος εικονίζεται ως Δαβίδ που νικά τον Γολιάθ. Ακόμη και Άραβες χρονογράφοι θαυμάζουν τα κατορθώματα του Ηρακλείου.
Στην Κωνσταντινούπολη παρέμεινε ο «μάγιστρος» Βώνος (ανώτατος αξιωματούχος, έμπειρος και διορατικός που εκτελούσε χρέη πρωθυπουργού). Αυτός μαζί με τον Πατριάρχη Σέργιο που απέδειξε ότι διέθετε ηγετικά προσόντα, οργάνωσαν άμυνα (με 12.000 «θωρακοφόρους») εναντίον των Αβάρων.
Σχεδόν μόλις μπήκε ο 7ος αιώνας και επί Αυτοκράτορος Ηρακλείου ο βασιλιάς Χοσρόης Β΄ στην Περσία αποφάσισε να ανοίξει δρόμο προς τη Μεσόγειο και προς τον Εύξεινο Πόντο. Το δρόμο αυτό τον έκλεινε το Βυζαντινό Κράτος. Ο Πέρσης βασιλιάς νόμιζε ότι ήταν κατάλληλη ευκαιρία – είχε πληροφορίες ότι πολλές μεγάλες πόλεις της Συρίας, της Παλαιστίνης και σχεδόν όλη η Αίγυπτος βρίσκονταν σε εμφύλιο πόλεμο εξ αιτίας των αιρέσεων (μονοφυσίτες και Νεστοριανοί εναντίον Ορθοδόξων).
Ο Χοσρόης Β΄για να αιφνιδιάσει τους Βυζαντινούς έδρασε αστραπιαία. Χώρισε το στρατό του σε τρία τμήματα. Το πρώτο, αφού κατέλαβε την Ταρσό της Κιλικίας στράφηκε προς την Κεντρική Μικρά Ασία και παρακάμπτοντας το Δορύλαιο της Φρυγίας έφθασε το Μάιο του 626 στη Χαλκηδόνα και τη Χρυσούπολη στο Βόσπορο. Το δεύτερο τμήμα μέσω της Αρμενίας και των Ποντιακών Ορέων έφθασε στα παράλια του Πόντου μέχρι τους πρόποδες του Καυκάσου. Το τρίτο τμήμα του Περσικου στρατού, αφού υπέταξε τη Συρία και την Παλαιστίνη έφθασε μέχρι τις εκβολές του Νείλου. Μ' αυτό τον τρόπο απείλησε τα μεγαλύτερα - εμπορικά και στρατηγικά - κέντρα: Την Αντιόχεια, την Αλεξάνδρεια, την Τραπεζούντα και την ίδια την Κωνσταντινούπολη.
Δεν ήταν λίγες οι βυζαντινές πόλεις που παραδόθηκαν αμαχητί – επειδή η πλειονότητα των κατοίκων ήταν Νεστοριανοί αλλά και για να απαλλαγούν από τη βαριά φορολογία των Βυζαντινών. Ο Χοσρόης για να πάρει με το μέρος του τους «αιρετικούς – Νεστοριανούς» της Συρίας αναγνώρισε το Νεστοριανισμό ως «μια από τις επίσημες θρησκείες της Περσίας».
Στην Άλωση της Παλαιστίνης το 614 αναφέρονται από τους χρονογράφους φρικτά πολεμικά εγκλήματα που διέπραξαν οι Πέρσες στρατηγοί. Αυτόπτης μάρτυρας αναφέρει ότι έγινε μεγάλη σφαγή (σκοτώθηκαν 66.500 χριστιανοί) και αιχμαλωτίστηκαν 35.000. Ο Ναός της Αναστάσεως πυρπολείται μαζί με όλες τις εκκλησίες και τα μοναστήρια της πόλης και ο Τίμιος Σταυρός μεταφέρεται στην πρωτεύουσα του περσικού κράτους μαζί με πλήθος αιχμαλώτων, μεταξύ των οποίων ήταν και ο πατριάρχης Ζαχαρίας.
Το επόμενο βήμα του Χοσρόη Β΄ ήταν να πείσει τους Αβάρους στους πρόποδες του Καυκάσου και στα βόρεια παράλια του Ευξείνου Πόντου να καταπατήσουν τη Συνθήκη που είχαν υπογράψει με τον Ηράκλειο και να αποκλείσουν τα Βόσπορο και τα Στενά της Προποντίδας. Έτσι πολύ γρήγορα η Κωνσταντινούπολη θα έπεφτε στα χέρια των Περσών. Οι Άβαροι όμως αποδείχθηκαν όχι μόνο ανάξιοι σύμμαχοι αλλά και άπειροι και ανίκανοι σε ναυμαχίες. Υπέπεσαν σε πολλά λάθη, έπαθαν πανωλεθρία και μετά από μια μικρή θαλασσοταραχή που τους πανικόβαλε, εγκατέλειψαν τους Πέρσες και αποσύρθηκαν στις Ρωσικές στέπες.
Αν το σχέδιο του Χοσρόη Β΄ πετύχαινε, η βυζαντινή κρατική μηχανή δεν θα προλάβαινε να αντιδράσει. Η Αυτοκρατορία θα κατέρρεε, η Κωνσταντινούπολη θα παραδιδόταν στους Πέρσες. Και το μέλλον των Ελλήνων θα ήταν αβέβαιο. Είναι γνωστό ότι το 635, το Περσικό Κράτος κατέρρευσε κάτω από την πίεση των Αράβων. Αν η Κωνσταντινούπολη τότε βρισκόταν σε Περσικά χέρια, η κατάρρευση των Περσών θα συμπαρέσυρε όλη την Ελληνική Ανατολή με απρόβλεπτες συνέπειες - ίσως και για την Ευρώπη που εκείνη την εποχή βρισκόταν σε παρακμή .
Όμως η ήττα του Χοσρόη Β΄ και η αποτυχία του σχεδίου του οφείλεται και σε ένα άλλο γεγονός : Ο αυτοκράτωρ Ηράκλειος σε μια κίνηση αντιπερισπασμού, αντί να γυρίσει και να προστατεύσει την Κωνσταντινούπολη, συνέχισε το δρόμο του προς τα Περσικά Σύνορα και κτύπησε την Κτησιφώντα την πρωτεύουσα της Περσίας – τη στιγμή που σχεδόν κανείς δεν βρισκόταν να του αντισταθεί. Οι επιτυχίες του Ηρακλείου εξυμνήθηκαν από τους σύγχρονους χρονογράφους και καλλιτέχνες.
Το "ΠΑΣΑΛΙΟ ΧΡΟΝΙΚΟ", ο Γεώργιος Πισίδης αλλά και αργότερα μεγάλοι χρονογράφοι τιμούν τον Ηράκλειο ως "Θεόσταλτο Σωτήρα του Βυζαντινού Κράτους". Ο αργυρός δίσκος που βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης ο Ηράκλειος εικονίζεται ως Δαβίδ που νικά τον Γολιάθ. Ακόμη και Άραβες χρονογράφοι θαυμάζουν τα κατορθώματα του Ηρακλείου.
Στην Κωνσταντινούπολη παρέμεινε ο «μάγιστρος» Βώνος (ανώτατος αξιωματούχος, έμπειρος και διορατικός που εκτελούσε χρέη πρωθυπουργού). Αυτός μαζί με τον Πατριάρχη Σέργιο που απέδειξε ότι διέθετε ηγετικά προσόντα, οργάνωσαν άμυνα (με 12.000 «θωρακοφόρους») εναντίον των Αβάρων.
- Στις 29 Ιουνίου του 626 έφθασε στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης η εμπροσθοφυλακή των Αβάρων και στρατοπέδευσε στη Μελαντιάδα, τη θάλασσα του Μαρμαρά. Μάζεψαν την συγκομιδή των προαστιακών αγροκτημάτων, πυρπόλησαν ναούς και οικοδομήματα, κατέστρεψαν το υδραγωγείο του Ουάλεντα, δολοφόνησαν κόσμο και συνέλαβαν αιχμαλώτους. Για πρώτη φορά ήρθαν σε επαφή με τους Πέρσες συμμάχους τους στις 8 Ιουλίου με φωτιές που άναψαν στις Συκιές (Γαλατά).
- Στις 29 Ιουλίου αφίχθη ο κύριος όγκος του Αβαροσλαβικού στρατού, αποτελούμενος κατά τον Γεώργιο Πισίδη από 80.000 άνδρες. Την επομένη οι Αβάροι έστησαν τις πολιορκητικές τους μηχανές (χελώνες, πύργους).
- Η επίθεση ξεκίνησε στις 31 Ιουλίου και διήρκεσε μέχρι την ενδεκάτη ώρα (βυζαντινή χρονομέτρηση) δηλ. 5 μ.μ.
- Την πρώτη Αυγούστου επιχείρησαν να διαρρήξουν με 12 πύργους, το τμήμα των τειχών μεταξύ της πύλης Πολυανδρίου και της πύλης του Ρωμανού, αλλά ηττήθηκαν. Σε όλη τη διάρκεια της μάχης ο Πατριάρχης Σέργιος περιέφερε στα τείχη την αχειροποίητη θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου, εμψυχώνοντας τους υπερασπιστές.
- Στις 2 Αυγούστου πραγματοποιήθηκε συνάντηση στο στρατόπεδο των Αβάρων. Από βυζαντινής πλευράς συμμετείχαν πέντε επιφανείς άνδρες, ο πατρίκιος Γεώργιος, ο πατρίκιος Αθανάσιος, ο πατρίκιος και λογοθέτης του γενικού Θεοδόσιος, ο σύγγελος Θεόδωρος, και ο κομμερκιάριος Θεόδωρος. Τους Πέρσες εκπροσωπούσαν τρεις απεσταλμένοι. Ο χαγάνος απαίτησε την παράδοση της πόλης πριν την άφιξη των Περσών, οι οποίοι απειλούσαν-πρότειναν να στείλουν 3,000 στρατιώτες, ταυτόχρονα χλεύαζαν τους βυζαντινούς και τον αυτοκράτορα. Ο πατρίκιος Γεώργιος, σε μια κίνηση εντυπωσιασμού, κατηγόρησε τους Πέρσες, ότι απέκρυπταν το γεγονός, πως ο βυζαντινός στρατός πλησίαζε για να λύσει την πολιορκία. Τόνισε, ότι δεν σκόπευαν να παραδοθούν. Το ίδιο βράδυ, όταν οι Πέρσες απεσταλμένοι επέστρεφαν, συνελήφθησαν και θανατώθηκαν με την κατηγορία της προσβολής στο πρόσωπο του αυτοκράτορα.
- Την Κυριακή, 3 Αυγούστου, ο Χαγάνος καθέλκυσε τα μονόξυλα στις Χαλές του Βοσπόρου, με αποστολή να μεταβούν στην απέναντι ακτή και να διαπεραιώσουν τους Πέρσες. Ο βυζαντινός στόλος που έσπευσε δεν κατάφερε να παρεμποδίσει τον διάπλου τους, εξαιτίας αντίθετου ανέμου. Τα σλαβικά πλεούμενα πέρασαν απέναντι. Την ίδια ημέρα, ένας από τους ηγεμόνες των Αβάρων, ο Ερμιτζής, πλησίασε στα τείχη της Πόλης και κατηγόρησε τους Βυζαντινούς για την δολοφονία των Περσών απεσταλμένων. Η απάντηση των Βυζαντινών ήταν ν' αποστείλουν δώρα στον Χαγάνο, κρασί και τρόφιμα.
- Την Τετάρτη 6 Αυγούστου μικρές Αβαρικές επιθέσεις προανήγγειλαν την μεγάλη επίθεση της επομένης.
- Την Πέμπτη 7 Αυγούστου, ο στρατός των επιδρομέων συγκεντρώθηκε γύρω από τον ναό της Παναγίας, έξω από τα τείχη, στην περιοχή των Βλαχερνών, δίπλα στο χρυσό κέρας. Την ίδια ώρα ο πατριάρχης Σέργιος εμφανίστηκε στα τείχη της Πόλεως, κρατώντας την αχειροποίητη εικόνα της Παναγίας. Σε λίγο η επίθεση ξεκίνησε σφοδρή, αλλά χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα. Η αντίσταση των οχυρώσεων και των υπερασπιστών παρέμεινε άκαμπτη. Η τελευταία ελπίδα του Χαγάνου ήταν ο αντιπερισπασμός, που θα προκαλούσαν οι Πέρσες καθώς θα έφθαναν από την ασιατική ακτή. Αναφέρεται και μια δεύτερη ναυτική επιχείρηση, διενεργουμένη από τον σλαβικό στολίσκο, στο χρυσό κέρας, σημείο στο οποίο οι παράκτιες οχυρώσεις δεν είναι ισχυρές, ξέχωρη από την επιχείρηση μεταφοράς των Περσών στρατιωτών. Αυτήν ανέλαβαν ν' αντιμετωπίσουν τα βυζαντινά δίκοπα και τρίκοπα. Για τον τρόπο διεξαγωγής της ναυμαχίας, η περιγραφή των Πισίδη και Σύγγελου, αναφέρει αρχικά ήττα των βυζαντινών, κατόπιν ανάκαμψη και τελική νίκη. Μια δεύτερη περιγραφή από τον Νικηφόρο αναφέρει ένα τέχνασμα του Βώνου, που προκάλεσε άκαιρη επίθεση του σλαβικού στολίσκου. Αναφέρει, λοιπόν, ότι ο Βώνος, έχοντας πληροφορηθεί το μυστικό σινιάλο των Αβάρων, άναψε φωτιές στο «Πτερόν» ξημερώματα, ξεγελώντας τους Σλάβους, οι οποίοι οδήγησαν τα μονόξυλά τους στην θανατηφόρα αγκαλιά του βυζαντινού στόλου. Η καταστροφή του σλαβικού στόλου ολοκληρώθηκε με την επίθεση στα πλοιάρια, τα οποία μετέφεραν τους Πέρσες από την απέναντι πλευρά του Βοσπόρου. Καταβυθίσθηκαν όλα παρασύροντας στο θάνατο 4.000 στρατιώτες. Όσοι κατάφεραν να γλιτώσουν, φθάνοντας στην ακτή συνάντησαν τα ξίφη των Βυζαντινών, όσοι δε βγήκαν στην πλευρά που κατείχαν οι Άβαροι, αντιμετώπισαν την οργισμένη τιμωρία του Χαγάνου.
- Μετά την αποτυχημένη επίθεση και την καταστροφική ναυμαχία ο Χαγάνος επέστρεψε στο στρατόπεδό του και άρχισε τη λύση της πολιορκίας στις 8 Αυγούστου. Απογοητευμένοι οι εισβολείς έκαψαν τον εξοπλισμό τους, αλλά και ναούς των περιχώρων, τον Ναό των Αγίων Αναργύρων, Κοσμά και Δαμιανού. Στην πρεσβεία των βυζαντινών δήλωσε ότι το επισιτιστικό πρόβλημα ήταν η αιτία της αποχώρησης και απείλησε, ότι θα επιστρέψει, όμως ήδη οι Βυζαντινοί γνώριζαν, ότι πλησίαζε ο αδελφός του Ηρακλείου, Θεόδωρος, με στρατό για να άρει την πολιορκία.
Όσοι Άβαροι γλίτωσαν υποχώρησαν στις στέπες της Σκυθίας (στη Ρωσία). Από τότε διαλύθηκε το κράτος τους και δεν απείλησαν πια το Βυζάντιο. Όταν οι Άβαροι υποχώρησαν έφθασε και η είδηση ότι ο Ηράκλειος μπήκε στην Πρωτεύουσα της Περσίας και «πήρε τον Τίμιο Σταυρό που οι Πέρσες είχαν αφαιρέσει από την Παλαιστίνη» (ενημερωτικά αναφέρουμε ότι την 14η Σεπτεμβρίου του 630 ο αυτοκράτορας Ηράκλειος εισέρχεται πανηγυρικά στην Ιερουσαλήμ διά μέσου της αποκαλούμενης Χρυσής Πύλης. Από την ίδια πύλη είχε διέλθει και ο Ιησούς την Κυριακή των Βαΐων, καθήμενος επί πόλου όνου. Εκεί στην πύλη, απόθεσε το στέμμα και την αυτοκρατορική στολή του και φέροντας στους ώμους τον Τίμιο Σταυρό, βάδισε την ίδια διαδρομή που βάδισε και ο Ιησούς κατευθυνόμενος προς τον Γολγοθά. όπου ύψωσε εκ νέου τον Τίμιο Σταυρό).
Η διάλυση του στρατού των Αβάρων και η σωτηρία της Κωνσταντινούπολης έμεινε στη μνήμη των Ελλήνων ως ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα. Ο ιστορικός Κ. Παπαρρηγόπουλος δεν διστάζει να πει: «Ἀν σήμερον ὑπάρχει Ἑλληνισμός τοῦτο ὀφείλεται κατά πρῶτον λόγον εἰς την ματαίωσιν τῆς πρώτης ταύτης ὑπό τῶν βαρβάρων πολιορκίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως...».
----------
Με τη «λύτρωση της Πόλης» και τα γεγονότα του Αυγούστου του 626 συνδέεται και ο «Ἀκάθιστος Ὕμνος» ένα από τα μνημεία της Εκκλησιαστικής Ποίησης. Όταν οι Άβαροι έπαθαν πανωλεθρία και έλυσαν την πολιορκία, όλος ο λαός συγκεντρώθηκε στο Ναό της Παναγίας των Βλαχερνών και τέλεσαν Αγρυπνία «ορθοστάδην» (σε όλη τη διάρκεια της ακολουθίας έψαλλαν όρθιοι) αποδίδοντας τη «λύτρωση της Πόλης» στην επέμβαση της Θεοτόκου, η οποία όπως γράφτηκε «τέντωνε τα τόξα, έφερνε ασπίδες και κτυπούσε και πλήγωνε τους εχθρούς ... αναποδογύριζε τα σκάφη ...» αλλά και στο Πασχάλιο Χρονικό ο Ηγεμόνας των Αβάρων ακούγεται να φωνάζει φοβισμένος: «βλέπω μια γυναίκα να περιτρέχει το τείχος και να δίνει εντολές στους Έλληνες πολιορκούμενους».
Κατά την Αγρυπνία τέλεσαν κάποια «παντομίμα» (κατά τη συνήθεια των Βυζαντινών) και έψαλαν «Κοντάκια» με ιδιαίτερο δραματικό τρόπο (σήμερα δεν είναι γνωστός ο τρόπος που δραματοποιούσαν τους ύμνους με παντομίμες).
Μεταξύ των ύμνων έψαλαν και το «Κοντάκιο» του Ευαγγελισμού (που φαίνεται ότι στην Παναγία των Βλαχερνών το έψαλλαν συχνά). Όταν ο αυτοκράτωρ Ηράκλειος γύρισε από την εκστρατεία εξέδωσε διάταγμα με το οποίο καθιερώθηκε η ετήσια ευχαριστήρια αγρυπνία στην Παναγία των Βλαχερνών σε ανάμνηση της σωτηρίας της πόλης. Και σήμερα, ο Πατριάρχης με την ακολουθία του τελεί στην Παναγία των Βλαχερνών τους «χαιρετισμούς» την Παρασκευή της Γ΄ Εβδομάδος των Νηστειών.
Σύμφωνα όμως με άλλες ιστορικές πηγές, ο Ακάθιστος Ύμνος συνδέεται και με άλλα παρόμοια γεγονότα, όπως τις πολιορκίες και την σωτηρία της Κωνσταντινούπολης επί των Αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου του Πωγωνάτου (673), Λέοντος του Ισαύρου (717-718) και Μιχαήλ Γ΄ (860). Δεδομένων των τότε ιστορικών συνθηκών (εικονομαχική έριδα, κλπ.), δε θεωρείται απίθανο η Παράδοση να έχει αλλοιώσει την ιστορική πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να καθίσταται πολύ δύσκολο να λεχθεί μετά βεβαιότητος ποιο ήταν το ακριβές ιστορικό περιβάλλον της δημιουργίας του Ύμνου.
Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Στην Εκκλησιαστική Παράδοση κάθε μέρα μετά το Δείπνο, τελείται το «Απόδειπνο» (μία προσευχή αποτελούμενη από ψαλμούς και ευχές). Κάθε Παρασκευή στα μεγάλα μοναστήρια στο Απόδειπνο ψάλλεται και ένας «Κανόνας» αφιερωμένος στη Θεοτόκο που λέγεται «Θεοτοκάριο». Αποτελείται από πολλά «τροπάρια». Από το 630 μ.Χ. με απόφαση του Πατριάρχη Σεργίου και του αυτοκράτορα Ηρακλείου, την Παρασκευή των τεσσάρων πρώτων εβδομάδων της Μεγάλης Τεσσαρακοστής στο Απόδειπνο αντί για «Θεοτοκάριο» ψάλλεται ένα μέρος του «Ακαθίστου Ύμνου». Και την Παρασκευή της Ε΄ Εβδομάδος των Νηστειών ψάλλεται όλος ο Ακάθιστος Ύμνος. Ο Ακάθιστος Ύμνος ονομάζεται και «Χαιρετισμοί της Θεοτόκου» επειδή μπορούμε να μετρήσουμε 144 φορές τη λέξη «χαίρε» που απευθύνεται στην Παναγία. Διαβάστε εδώ την Ακολουθία των Χαιρετισμών και τη νεοελληνική ης απόδοση.
Και κάτι που ίσως κουράσει όσους δεν γνωρίζουν από εκκλησιαστική υμνογραφία: Ο Ακάθιστος Ύμνος αποτελείται από δύο μεγάλα ποιήματα: Ένα «Κοντάκιο» αγνώστου συνθέτη που πάντα ήταν το κύριο μέρος της Ακολουθίας και από έναν «Κανόνα» («Θεοτοκάριο») που συνέθεσε ο Ιωσήφ ο Υμνογράφος μεταξύ 800 – 842 μ.Χ. Τα τροπάρια του «Κανόνα» φέρουν Ακροστιχίδα που αναγγέλλει τη χαρά που έφερε στον κόσμο η Θεοτόκος αλλά και το γιορτινό κλίμα μετά τη νίκη εναντίον των Αβάρων: «Χαρᾶς δοχεῖον σοῖ πρέπει χαίρειν μόνῃ. ΙΩΣΗΦ».
Το Κοντάκιο του Ακαθίστου μάλλον ήταν γνωστό στην Κωνσταντινούπολη από παλιότερα – ίσως ψαλλόταν τακτικά στο ναό της Παναγίας στις Βλαχέρνες μια και αναφέρεται στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Είναι εορταστικός χαρούμενος ύμνος και αναγγέλλει τη «χαρά» που έφερε η γέννηση του Χριστού στον κόσμο. Όπως όλα τα «Κοντάκια» αποτελείται από το «Προοίμιο» «Το προσταχθέν μυστικῶς λαβών ἐν γνώσει…» και 24 «Οίκους» (αυτοτελείς δραματικές ενότητες που αναφέρονται στον Ευαγγελισμό, στη γέννηση, στην προσκύνηση των Μάγων κ.λ.π. μέχρι την Υπαπαντή). Οι θεατρολόγοι συμφωνούν ότι οι 24 αυτοί «Οίκοι» απαγγέλλονταν ή ψάλλονταν ενώ σε κάποια γωνιά του ναού τελλούνταν κάποια παντομίμα.
Κατά την Αγρυπνία τέλεσαν κάποια «παντομίμα» (κατά τη συνήθεια των Βυζαντινών) και έψαλαν «Κοντάκια» με ιδιαίτερο δραματικό τρόπο (σήμερα δεν είναι γνωστός ο τρόπος που δραματοποιούσαν τους ύμνους με παντομίμες).
Μεταξύ των ύμνων έψαλαν και το «Κοντάκιο» του Ευαγγελισμού (που φαίνεται ότι στην Παναγία των Βλαχερνών το έψαλλαν συχνά). Όταν ο αυτοκράτωρ Ηράκλειος γύρισε από την εκστρατεία εξέδωσε διάταγμα με το οποίο καθιερώθηκε η ετήσια ευχαριστήρια αγρυπνία στην Παναγία των Βλαχερνών σε ανάμνηση της σωτηρίας της πόλης. Και σήμερα, ο Πατριάρχης με την ακολουθία του τελεί στην Παναγία των Βλαχερνών τους «χαιρετισμούς» την Παρασκευή της Γ΄ Εβδομάδος των Νηστειών.
Σύμφωνα όμως με άλλες ιστορικές πηγές, ο Ακάθιστος Ύμνος συνδέεται και με άλλα παρόμοια γεγονότα, όπως τις πολιορκίες και την σωτηρία της Κωνσταντινούπολης επί των Αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου του Πωγωνάτου (673), Λέοντος του Ισαύρου (717-718) και Μιχαήλ Γ΄ (860). Δεδομένων των τότε ιστορικών συνθηκών (εικονομαχική έριδα, κλπ.), δε θεωρείται απίθανο η Παράδοση να έχει αλλοιώσει την ιστορική πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να καθίσταται πολύ δύσκολο να λεχθεί μετά βεβαιότητος ποιο ήταν το ακριβές ιστορικό περιβάλλον της δημιουργίας του Ύμνου.
Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Στην Εκκλησιαστική Παράδοση κάθε μέρα μετά το Δείπνο, τελείται το «Απόδειπνο» (μία προσευχή αποτελούμενη από ψαλμούς και ευχές). Κάθε Παρασκευή στα μεγάλα μοναστήρια στο Απόδειπνο ψάλλεται και ένας «Κανόνας» αφιερωμένος στη Θεοτόκο που λέγεται «Θεοτοκάριο». Αποτελείται από πολλά «τροπάρια». Από το 630 μ.Χ. με απόφαση του Πατριάρχη Σεργίου και του αυτοκράτορα Ηρακλείου, την Παρασκευή των τεσσάρων πρώτων εβδομάδων της Μεγάλης Τεσσαρακοστής στο Απόδειπνο αντί για «Θεοτοκάριο» ψάλλεται ένα μέρος του «Ακαθίστου Ύμνου». Και την Παρασκευή της Ε΄ Εβδομάδος των Νηστειών ψάλλεται όλος ο Ακάθιστος Ύμνος. Ο Ακάθιστος Ύμνος ονομάζεται και «Χαιρετισμοί της Θεοτόκου» επειδή μπορούμε να μετρήσουμε 144 φορές τη λέξη «χαίρε» που απευθύνεται στην Παναγία. Διαβάστε εδώ την Ακολουθία των Χαιρετισμών και τη νεοελληνική ης απόδοση.
Και κάτι που ίσως κουράσει όσους δεν γνωρίζουν από εκκλησιαστική υμνογραφία: Ο Ακάθιστος Ύμνος αποτελείται από δύο μεγάλα ποιήματα: Ένα «Κοντάκιο» αγνώστου συνθέτη που πάντα ήταν το κύριο μέρος της Ακολουθίας και από έναν «Κανόνα» («Θεοτοκάριο») που συνέθεσε ο Ιωσήφ ο Υμνογράφος μεταξύ 800 – 842 μ.Χ. Τα τροπάρια του «Κανόνα» φέρουν Ακροστιχίδα που αναγγέλλει τη χαρά που έφερε στον κόσμο η Θεοτόκος αλλά και το γιορτινό κλίμα μετά τη νίκη εναντίον των Αβάρων: «Χαρᾶς δοχεῖον σοῖ πρέπει χαίρειν μόνῃ. ΙΩΣΗΦ».
Το Κοντάκιο του Ακαθίστου μάλλον ήταν γνωστό στην Κωνσταντινούπολη από παλιότερα – ίσως ψαλλόταν τακτικά στο ναό της Παναγίας στις Βλαχέρνες μια και αναφέρεται στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Είναι εορταστικός χαρούμενος ύμνος και αναγγέλλει τη «χαρά» που έφερε η γέννηση του Χριστού στον κόσμο. Όπως όλα τα «Κοντάκια» αποτελείται από το «Προοίμιο» «Το προσταχθέν μυστικῶς λαβών ἐν γνώσει…» και 24 «Οίκους» (αυτοτελείς δραματικές ενότητες που αναφέρονται στον Ευαγγελισμό, στη γέννηση, στην προσκύνηση των Μάγων κ.λ.π. μέχρι την Υπαπαντή). Οι θεατρολόγοι συμφωνούν ότι οι 24 αυτοί «Οίκοι» απαγγέλλονταν ή ψάλλονταν ενώ σε κάποια γωνιά του ναού τελλούνταν κάποια παντομίμα.
Ας προσέξουμε και κάτι άλλο: Στο Κοντάκιο αυτό δεν χωρίζεται ο Ευαγγελισμός από τα Χριστούγεννα. Αυτό θα πει ότι ο ύμνος πρέπει να γράφτηκε πριν το 560 αφού από τότε η εορτή του Ευαγγελισμού χωρίστηκε από τα Χριστούγεννα και άρχισε να εορτάζεται 25 Μαρτίου (εννέα μήνες πριν τα Χριστούγεννα). Άραγε μπορούμε να υποθέσουμε ότι συνθέτης του ύμνου είναι ο Ρωμανός ο Μελωδός; Ένα χειρόγραφο της Μονής Βλατάδων στη Θεσσαλονίκη αναφέρει ως ποιητή του Ακαθίστου τον Ρωμανό (και μπορεί να έχει δίκιο).
Είναι αλήθεια ότι από άλλα «Κοντάκια» μόνο αποσπάσματα ή μόνο το Προοίμιο έχει σωθεί. Το «Κοντάκιο» του Ακαθίστου εναι το μοναδικό που διατηρείται έως σήμερα ακέραιο. Λίγα χρόνια μετά την πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως, κάποιος υμνογράφος (ίσως ο Πατριάρχης Σέργιος, ίσως ο Γεώργιος Πισίδης), αντικατέστησε το «Προοίμιο» με τον ύμνο «Τῆ Ὑπερμάχῳ Στρτηρῶ…» που είναι ευχαριστήριος ύμνος προς τη Θεοτόκο, με πολεμικό περιεχόμενο. Στον Ύμνο αυτό εμφανίζεται η «Πόλις της Θεοτόκου» (η Κωνσταντινούπολη) που αναπέμπει «τα νικητήρια ευχαριστήρια» στην «Υπέρμαχο Στρατηγό», την παρακαλεί να διατηρεί το Κράτος «απροσμάχητο» και ζητά προστασία από κάθε κίνδυνο. Δεν θέλει ρώτημα ότι ο ύμνος αυτός γράφτηκε για να θυμίζει τη θαυμαστή σωτηρία της «Πόλης» το 626 μ.Χ.
Και κάτι τελευταίο: Οι πρώτοι 12 «Οίκοι» (στροφές) του Ακαθίστου έχουν ιστορικό περιεχόμενο (Ευαγγελισμός, προσκύνηση των ποιμένων, προσκύνηση των Μάγων, θυμός του Ηρώδη κ.λ.π.) Οι άλλοι 12 έχουν δογματικό περιεχόμενο. (Ο Χριστός είναι Θεός και άνθρωπος, σώζει το ανθρώπινο γένος, ο Χριστός θυσιάζεται για τον άνθρωπο, ο άνθρωπος μπορεί να συζητά με το Θεό).
ΠΗΓΕΣ:
Είναι αλήθεια ότι από άλλα «Κοντάκια» μόνο αποσπάσματα ή μόνο το Προοίμιο έχει σωθεί. Το «Κοντάκιο» του Ακαθίστου εναι το μοναδικό που διατηρείται έως σήμερα ακέραιο. Λίγα χρόνια μετά την πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως, κάποιος υμνογράφος (ίσως ο Πατριάρχης Σέργιος, ίσως ο Γεώργιος Πισίδης), αντικατέστησε το «Προοίμιο» με τον ύμνο «Τῆ Ὑπερμάχῳ Στρτηρῶ…» που είναι ευχαριστήριος ύμνος προς τη Θεοτόκο, με πολεμικό περιεχόμενο. Στον Ύμνο αυτό εμφανίζεται η «Πόλις της Θεοτόκου» (η Κωνσταντινούπολη) που αναπέμπει «τα νικητήρια ευχαριστήρια» στην «Υπέρμαχο Στρατηγό», την παρακαλεί να διατηρεί το Κράτος «απροσμάχητο» και ζητά προστασία από κάθε κίνδυνο. Δεν θέλει ρώτημα ότι ο ύμνος αυτός γράφτηκε για να θυμίζει τη θαυμαστή σωτηρία της «Πόλης» το 626 μ.Χ.
Και κάτι τελευταίο: Οι πρώτοι 12 «Οίκοι» (στροφές) του Ακαθίστου έχουν ιστορικό περιεχόμενο (Ευαγγελισμός, προσκύνηση των ποιμένων, προσκύνηση των Μάγων, θυμός του Ηρώδη κ.λ.π.) Οι άλλοι 12 έχουν δογματικό περιεχόμενο. (Ο Χριστός είναι Θεός και άνθρωπος, σώζει το ανθρώπινο γένος, ο Χριστός θυσιάζεται για τον άνθρωπο, ο άνθρωπος μπορεί να συζητά με το Θεό).
ΠΗΓΕΣ:
Διαβάστε ακόμα:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου